Ngày 24/10/2020, một tay buôn tác phẩm nghệ thuật ở Darnah, Libya đã đăng tải một loạt quảng cáo bất thường. Nội dung quảng cáo: Cần bán một bức tượng Hy Lạp-La Mã, bức tượng bán thân bằng đá cẩm thạch được bọc trong một chiếc áo choàng ngoài rộng của đàn ông La Mã cổ đại.

Bức tượng có vẻ như từng thuộc về một viện bảo tàng, và sự thực là như vậy. Người bán đăng tải những bức ảnh liên quan tới bức tượng lên một nhóm riêng tư chuyên buôn bán đồ cổ trên Facebook.

Bài đăng rao bán tác phẩm nghệ thuật bị đánh cắp trong một nhóm riêng tư trên Facebook.

Chợ đen – nơi rao bán những món hàng cướp được – đang mọc lên như nấm sau mưa trên Facebook. Dù công ty này đã cấm bán các hiện vật lịch sử vào tháng 6, nhiều bài đăng bằng tiếng Ả Rập có nội dung bị cấm vẫn xuất hiện, còn Facebook thiếu chuyên môn để thực thi đúng chính sách mới của mình.

Dù Facebook có khả năng phân tách các nhóm theo nguyên tắc đề ra, nhiều chuyên gia cho rằng công ty chỉ đơn giản là xóa bỏ chúng. Điều đó đồng nghĩa với việc các chuyên gia mất đi nguồn tài liệu và dẫn chứng quan trọng để nghiên cứu về các tác phẩm nghệ thuật bị đánh cắp. “Đây là bằng chứng quan trọng cho những nỗ lực hồi hương và tội ác chiến tranh. Facebook đã tạo ra một vấn đề và thay vì biến nó thành một thứ mà họ có thể đóng góp, họ đang làm cho nó trở nên tồi tệ hơn”, Katie Paul – đồng giám đốc dự án Athar nhận định.

Có những hệ lụy vượt ra ngoài khuôn khổ của câu chuyện ăn cắp những tác phẩm nghệ thuật. Kể từ năm 2014, những món đồ cổ bị cướp bóc đã là nguồn tài trợ chính cho các tổ chức khủng bố như ISIS. Trung Đông là mảnh đất giàu có với các hiện vật văn hóa, cũng là thị trường béo bở cho các mặt hàng trộm cắp, không bị quản lý cũng như ma túy và vũ khí.

Tay buôn bức tượng bán thân Hy Lạp-La Mã đã đăng tải bài quảng cáo vào nhóm riêng tư có từ 5.000 đến 18.000 thành viên trên Facebook. Ở đó, những tay buôn còn livestream những vụ cướp ngoài đời thực, chia sẻ mẹo ăn cắp và tìm người mua hiện vật lịch sử đang nằm trong lòng đất. Dự án Athar nêu trên hiện đang theo dõi 130 nhóm chuyên buôn bán đồ cổ.

Một nhóm ở Syria sở hữu tới 340.000 thành viên từng duyệt những bài đăng cho thấy bọn cướp đã phát hiện ra một bức tranh khảm. Arthar đã ghi chép lại những ý kiến bình luận trong nhóm buôn bán đó. Một người dùng nói rằng không nên xóa bức tranh khảm, trong khi một người khác trả lời bằng biểu tượng cảm xúc và cười nói: "Chết vì cơn đói lịch sử của đất nước”.

Bài đăng về bức tranh khảm.

Vấn đề trở nên đặc biệt nghiêm trọng tại các khu vực mà xung đột vẫn còn tiếp diễn, nơi buôn bán đồ cổ là một tội ác chiến tranh. Samuel Hardy, một nhà nghiên cứu tại Viện Na Uy ở Rome, chuyên gia về di sản văn hóa và xung đột bày tỏ: “Thật đáng lên án và khó giải quyết. Khi Facebook thu thập được bằng chứng cho thấy có người đang tự ý rao bán, thì chúng ta lại đánh mất không chỉ khả năng theo dõi tài sản văn hóa và trả lại cho cộng đồng nạn nhân, mà còn cả hy vọng về việc phân tách và ngăn chặn những kẻ phạm tội đang trục lợi từ những món đồ bị đánh cắp đó”.

Facebook không phải là nền tảng duy nhất vừa đấu tranh với cách kiểm soát nội dung, vừa bảo toàn bằng chứng cho các nhóm nghiên cứu như Athar. YouTube cũng hứng chịu nhiều lời chỉ trích khi gỡ bỏ nội dung cực đoan mà các chuyên gia đang cố gắng lấy đó làm tài liệu nghiên cứu. Mặc dù cả hai công ty đôi khi sẽ lưu giữ bằng chứng theo yêu cầu của cơ quan hành pháp, nhưng chính sách này không giúp ích cho hầu hết các nhà nghiên cứu hàn lâm.

"Chúng tôi không nói rằng tất cả nội dung này phải được công khai mãi mãi. Nhưng điều quan trọng là chúng phải được lưu trữ để các nhà nghiên cứu, các nhóm nhân quyền, học giả, luật sư có thể truy cập được để sử dụng trong một số trường hợp phải thực hiện trách nhiệm giải trình pháp lý”, Jeff Deutch - nhà nghiên cứu thuộc Cơ quan Lưu trữ Syria, nói với tờ Time, khi đề cập đến các video ghi lại hành vi vi phạm nhân quyền.

Trên Facebook, vấn đề đã tồn tại nhiều năm. Những chuyên gia cố gắng nghiên cứu các công cụ nhắm mục tiêu quảng cáo của công ty đã và đang thất vọng vì Facebook không sẵn sàng chia sẻ dữ liệu với các học giả.

Trong trường hợp liên quan tới những tay buôn tác phẩm nghệ thuật, mục tiêu bảo mật của Facebook vô tình mang lại lợi ích cho chúng, vì tội phạm sẽ sử dụng các nhóm bí mật và tin nhắn được mã hóa để thực hiện hoạt động bất hợp pháp. Athar viết trong một báo cáo: “Điều này đã biến Facebook trở thành phương Tây hoang dã của mạng xã hội, tạo cơ hội cho các tổ chức cực đoan bạo lực và các nhóm tội phạm hoạt động trong tầm nhìn rõ ràng mà ít bị truy cứu”.

4.9/5 (1,023 lượt)